Lợi và hại gì nếu Việt Nam gia nhập BRICS?

Ngày 19/4, đài RT thân chính phủ Nga trích dẫn báo Izvestia của Nga cho biết Việt Nam đang trong tiến trình đệ trình hồ sơ gia nhập BRICS, dẫn thông tin từ Đại sứ quán Việt Nam tại Nga.

Hãng thông tấn TASS của Nga hôm 11/4 cũng đăng tin Việt Nam đang xem xét về việc gia nhập BRICS, dẫn thông tin từ báo Izvestia.

Tuy nhiên, theo TASS, Đại sứ quán Việt Nam tại Nga không xác nhận liệu Việt Nam đã đệ trình đơn gia nhập BRICS hay chưa.

Trước đó, các cơ quan truyền thông Nga như Sputnik, TASS đăng thông tin là Bộ trưởng Bộ Ngoại giao và Hợp tác Nam Phi Naledi Pandor hồi tháng 8/2023 đăng tải danh sách 23 quốc gia chính thức có nguyện vọng gia nhập BRICS, bao gồm Việt Nam.

Truyền thông Việt Nam đã im lặng về thông tin này và Bộ Ngoại giao Việt Nam cũng đưa ra chưa bình luận hay bác bỏ.

TASS dẫn phân tích từ các chuyên gia cho rằng việc Việt Nam chưa đưa ra tuyên bố chính thức về nguyện vọng gia nhập BRICS có lẽ xuất phát từ việc Hà Nội muốn duy trì sự cân bằng chính trị khi lợi ích trong mối quan hệ song phương với Mỹ có thể lớn hơn lợi ích gia nhập BRICS.

Cho đến nay, Việt Nam vẫn kiên định với nền ngoại giao cây tre, duy trì cân bằng chiến lược với các nước lớn, tránh bị rơi vào vòng xoáy đối đầu.

Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải từ Đại học Queensland (Úc) nhận định với BBC News Tiếng Việt rằng nếu gia nhập BRICS ở thời điểm hiện nay thì Việt Nam cũng chỉ có thêm một địa chỉ diễn đàn đa phương để tham gia, nhưng không có lợi ích thực chất nếu xét về góc độ kinh tế.

"Tuy hợp tác kinh tế được nhấn mạnh là nền tảng, nhưng cho đến nay BRICS cũng chưa thiết lập được những cơ chế và khung chế định chặt chẽ nhằm thúc đẩy và đảm bảo hợp tác kinh tế hiệu quả, ngoại trừ Diễn đàn Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn BRICS và Ngân hàng Phát triển Mới (NDB). Các số liệu từ hiệu ứng của sự hợp tác kinh tế do các cơ chế của BRICS tạo ra cũng chưa thể hiện rõ ràng."

Xét về bất lợi, theo Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải, Việt Nam sẽ phải chuẩn bị tâm thế, dù không muốn, "là đi theo một nhóm muốn tạo lập một trật tự quốc tế mới, đứng về một phe chống lại sự ảnh hưởng của Mỹ và phương Tây".

"Đây là điều không phù hợp với chính chủ trương và chính sách đối ngoại của Việt Nam. Nhìn vào các thành viên hiện nay của BRICS, bao gồm cả thành viên mới là Iran, có thể thấy rõ ràng BRICS là một câu lạc bộ của những quốc gia 'không thân thiện' với Mỹ và phương Tây. Giả sử tới đây, Triều Tiên đặt vấn đề gia nhập BRICS, liệu Nga và Trung Quốc có từ chối? Trong bối cảnh đó, việc gia nhập BRICS sẽ ảnh hưởng tới sự hợp tác giữa Việt Nam với Mỹ và các nước phương Tây khác khi Việt Nam đang có nhu cầu thúc đẩy hợp tác kinh tế chặt chẽ và nhiều hơn nữa với những nước này để thực hiện được các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ của mình."

"Tóm lại, ở thời điểm này, tôi chưa thấy lợi ích thực chất của việc Việt Nam gia nhập BRICS. Ngược lại, nó có thể đem lại nhiều bất lợi hơn. Ngoại giao cây tre Việt Nam cũng sẽ khó có thể tạo dựng được lòng tin với Mỹ và phương Tây trong bối cảnh này," ông cho biết.

Lún sâu vào vùng ảnh hưởng của Bắc Kinh?

Trung Quốc là quốc gia thúc đẩy mạnh mẽ nhất việc mở rộng khối BRICS để làm đối trọng với sức thống lĩnh từ phương Tây.

Có nhận định cho rằng Trung Quốc xem BRICS là phương tiện cho những tham vọng địa chính trị và muốn mở rộng BRICS nhanh chóng.

Nga ủng hộ điều này vì hiện đang trong tình thế thiếu thốn đồng minh và đối tác sau cuộc xâm lược Ukraine.

Trong khi đó, Ấn Độ và Brazil thì gần với Mỹ hơn và luôn xem BRICS là một phương tiện để duy trì thế trung lập trong một thế giới đa cực, hơn là một khối địa chính trị chống phương Tây.

Việt Nam, sau nhiều năm chần chừ, cũng đã chính thức ký gia nhập "cộng đồng chia sẻ tương lai" với Trung Quốc vào tháng 12/2023.

Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải cho rằng:

"Hiện tại, cán cân thương mại Việt Nam - Trung Quốc đang mất cân bằng gần như tuyệt đối, trong đó Việt Nam là bên siêu nhập siêu, chênh lệch hơn 100 tỉ USD. Mấy tháng vừa qua, Trung Quốc có vẻ đẩy mạnh nhập khẩu nông sản của Việt Nam. Thế nhưng, đây là những sản phẩm mà Trung Quốc dễ dàng áp dụng những quy định và chế tài một cách cưỡng bức của họ để hạn chế nhập khẩu. Ví dụ, mới đây Hải quan Trung Quốc đã 'tuýt còi' 30 lô sầu riêng của Việt Nam vì bị cho là nhiễm kim loại nặng cadimi. Nhưng thực tế, kết quả kiểm tra và xác minh của phía Việt Nam cho thấy báo buộc của phía Trung Quốc là không đúng. Đây là một trong những ví dụ cho thấy khi chưa gia nhập BRICS thì Việt Nam đã phụ thuộc rất nhiều vào Trung Quốc rồi."

Các quốc gia thường sử dụng đồng đô la Mỹ để giao dịch nhưng các chính trị gia hàng đầu ở Brazil và Nga đã đề xuất tạo một dạng tiền tệ BRICS để giảm sức thống trị của đô la. Tuy nhiên, vấn đề này đã không được thảo luận tại Thượng đỉnh năm 2023 của BRICS.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Hồng Hải, khi gia nhập BRICS, cùng với nỗ lực của Trung Quốc thúc đẩy phi đồng đô la và đẩy mạnh sự ảnh hưởng của đồng nhân dân tệ, khả năng Việt Nam phụ thuộc vào Trung Quốc sẽ nhiều hơn.

"Khi đó, Việt Nam sẽ ở trong tình trạng tiến thoái lưỡng nan. Đó là Việt Nam không thể từ bỏ đồng đô la để chỉ sử dụng đồng nhân dân tệ và ngược lại. Thậm chí, Việt Nam cũng sẽ không thể sử dụng đô la và nhân dân tệ song hành để làm hài lòng cả hai bên," ông nhận định.

Các nhà lãnh đạo BRICS gồm Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình, Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, Tổng thống Nam Phi Cyril Ramaphosa, ông Michel Temer khi đương chức Tổng thống Brazil và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Thượng đỉnh BRICS lần thứ 10 vào ngày 26/7/2018 ở thành phố Johannesburg, Nam Phi