Theo dữ liệu chính thức từ tháng 8 năm 2022, hơn một phần năm số người trong độ tuổi từ 16 đến 24 ở Trung Quốc thất nghiệp. Chính phủ đã không công bố số liệu thất nghiệp của những người trẻ kể từ đó.

Sau những năm bùng nổ của Trung Quốc, hàng triệu người trẻ đang phải đối mặt với một tương lai mà họ không hề chuẩn bị trước - và cách họ phản ứng sẽ định hình số phận của nền kinh tế lớn thứ hai thế giới.

Theo nhà nhân chủng học Hạng Tiêu, giáo sư từ Đại học Oxford, người dành nhiều thời gian nói chuyện với giới trẻ ở Trung Quốc, một cuộc cách mạng đang diễn ra trong tâm trí thế hệ Z.

"Toàn bộ đời sống của những người trẻ tuổi đã được định hình bởi quan điểm rằng nếu bạn học tập chăm chỉ thì phía cuối con đường của sự siêng năng là một công việc và một cuộc sống tốt đẹp, lương cao đang chờ đợi bạn. Và giờ đây họ nhận ra rằng lời hứa hẹn này không còn đúng nữa."

Cơ hội đã bị co hẹp trong một nền kinh tế chững lại, nợ nần chồng chất, bị tác động nặng nề bởi các đợt đóng cửa triệt để và đột ngột do dịch Covid. Và dưới sự kiểm soát cứng rắn của Bắc Kinh, Trung Quốc hiện là một nơi bất định để làm ăn đối với cả các doanh nhân lẫn các nhà đầu tư nước ngoài đang khao khát.

Giấc mơ xưa và nay

Điều đó được thể hiện rõ tại hội chợ việc làm gần đây ở Bắc Kinh.

Những nhà tuyển dụng khéo miệng hầu hết đều cung cấp các công việc có tay nghề thấp, chẳng hạn như trợ lý bán bảo hiểm hoặc thiết bị y tế.

“Tôi nghĩ khó khăn chỉ là tạm thời. Những người có năng lực thực sự sẽ tìm được việc làm”, một sinh viên tốt nghiệp thạc sĩ 25 tuổi cùng bạn đời mới từ Đức về nước khẳng định.

Anh nói: “Tương lai của thế giới là ở Trung Quốc”.

Thiên Vũ vừa tốt nghiệp, theo học ngành công nghệ phần mềm, dường như ít chắc chắn hơn về điều đó. Anh nói rằng mặc dù kỹ năng của anh “được săn lùng ráo riết” nhưng có quá nhiều sinh viên tốt nghiệp có hồ sơ tương tự. "Vì vậy, không dễ để tìm được việc làm."

Một số bạn bè của anh đang hướng tới sự nghiệp trong chính phủ do viễn cảnh ảm đạm ở khu vực tư nhân. Kỷ lục hơn ba triệu người Trung Quốc tham dự kỳ thi công chức vào tháng 11.

Nhưng Thiên Vũ nói: “Nhiều người đang tìm việc làm nhưng không có nhiều người tìm được việc”. Và những người may mắn đang làm việc ở những lĩnh vực không liên quan.

Đó cũng là điều Joy đã làm - không nản lòng, cô nhận những công việc mà cô có thể tìm được. Cô đã khẩn nài một công ty du lịch nhận cô làm hướng dẫn viên cho công viên gấu trúc ở Thành Đô vào mùa hè. Cô bán đồ uống nóng và thực tập tại một trường mẫu giáo.

Joy nói: “Những công việc này không có triển vọng đẹp đẽ cho tương lai của bạn. Họ đưa ra mức lương thấp và bạn rất dễ bị thay thế. Đó là lý do tại sao hầu hết mọi người thà ở nhà còn hơn”.

Hiện cô đã nhận lời làm công việc bán tài liệu giáo dục. Đây không phải là công việc mơ ước của cô nhưng cô coi đó là một cách để tích lũy kinh nghiệm.

Tuy nhiên, bố mẹ cô lại lo lắng. Niềm vui đến từ một ngôi làng nhỏ trên đồi, cách đó khoảng 400 km. Cô là người đầu tiên trong gia đình vào được đại học. Cha cô rất tự hào nên đã tổ chức một bữa tiệc vinh danh cô với hơn 30 bàn tiệc.

Cô nói: “Cha mẹ tôi mong đợi tôi có cuộc sống tốt hơn, công việc và thu nhập tốt hơn thế hệ của họ khi tôi tốt nghiệp đại học”.

"Họ kỳ vọng rằng sau khi họ dồn sức cho việc học của tôi, ít nhất tôi cũng có thể có được một công việc... [nhưng] tôi sẽ quyết chí đi theo con đường riêng của mình theo tốc độ của riêng mình."

Cô dừng lại để mua một ít bánh nóng nhân mía nâu đặc trong khi chỉ về phía người bán thịt đang làm xúc xích Tứ Xuyên cay. Nó ngon nhưng "quá ngậy" với cô, cô cười khúc khích.

Cô bắt đầu yêu thích thành phố sôi động này trong những năm học đại học. Cô muốn đi xa hơn và một ngày nào đó sẽ đến Úc và học tiếng Anh.

Thị trường việc làm có thể khó khăn, nhưng Joy tin rằng cuộc sống đối với cô vẫn dễ dàng hơn so với thời cha mẹ cô, khi Trung Quốc còn nghèo khổ hơn nhiều và ước mơ thì xa vời hơn rất nhiều.

Cô nói: “Tôi nghĩ thế hệ này thật may mắn và được phù hộ.

"Có rất nhiều thời gian và rất nhiều cơ hội để chúng ta đạt được mục tiêu của mình. Chúng ta có thể suy nghĩ sâu sắc hơn về những gì mình thực sự muốn. So với thế hệ trước, chúng ta không quan tâm nhiều đến việc kiếm tiền. Chúng ta nghĩ nhiều hơn về những gì chúng ta có thể làm để đạt được ước mơ của mình."

'Xắn tay áo lên'

Đây là điều mà Giáo sư Hạng Tiêu gọi là “việc viết lại giấc mơ Trung Hoa”. Ông nói, đại dịch là một trong những chất xúc tác cho tân Hoa mộng của Gen Z.

"Những người trẻ tuổi cảm thấy dễ bị tổn thương... [rằng] cuộc sống của họ có thể bị thay đổi, bị nghiền nát bởi các thế lực. Điều đó khiến họ phải suy nghĩ lại toàn bộ mô hình cách tổ chức xã hội Trung Quốc và cách tổ chức đời sống tập thể của người Trung Quốc."

Ngay cả trong thời gian Trung Quốc thực hiện lệnh phong tỏa nghiêm ngặt để ngăn chặn đại dịch, thanh niên vẫn được khuyến khích đi học đại học. Con số này rất lớn - đạt kỷ lục 11,6 triệu sinh viên tốt nghiệp chỉ tỉnh riêng trong năm 2023.

Sự thất vọng của họ đã mang đến niềm cảm hứng cho các meme (ảnh biếm họa) lan truyền, sự hài hước xen lẫn hoài nghi và thậm chí cả những lựa chọn phá cách. Thay vì đăng ảnh tốt nghiệp, một số đã đăng hình họ ném luận án vào thùng rác. Biệt danh "nằm phè" được đặt ra cho những người không tham gia cuộc cạnh tranh khốc liệt và tìm cách tồn tại mà không dự phần vào sự đua tranh của cuộc sống hiện đại.

Nhiều người đã ngừng tìm kiếm việc làm, thay vào đó trở về nhà để thành một "đứa trẻ toàn thời gian". Một số ghi lại cuộc sống của họ trên mạng xã hội khi họ kiếm được những khoản tiền nhỏ khi làm việc nhà cho cha mẹ hoặc chăm sóc những người trẻ hơn trong gia đình.

BBC đã nói chuyện với một phụ nữ trẻ không muốn tiết lộ danh tính, cô đã trở về nhà để sống với bố mẹ ở vùng nông thôn Trung Quốc. Cô cho biết đã có thời gian để đọc sách, trò chuyện với gia đình và cô đang trân trọng một cuộc sống khác với sự nghiệp ở đô thị. Cô nói thêm rằng cô biết điều đó không phải là mãi mãi - nhưng hiện tại cô hài lòng.

Giáo sư Hạng Tiêu nói: “Đây không chỉ là tình trạng thiếu việc làm, cơ hội hay thu nhập, mà còn là sự sụp đổ của giấc mơ vốn khiến họ phải làm việc rất chăm chỉ. Điều đó không chỉ mang lại sự thất vọng mà còn gây ra sự vỡ mộng.”

Bắc Kinh có thể lo lắng rằng cuộc khủng hoảng này có thể trầm trọng hơn, sự bất mãn xã hội sẽ gia tăng và tầng lớp thanh niên vỡ mộng sẽ trở thành mối đe dọa cho sự cai trị của Đảng Cộng sản.

Nó đã xảy ra trước đây.

Năm 2022, các cuộc biểu tình phản đối chính sách “Zero Covid” nghiêm ngặt của chính phủ đã nổ ra khắp cả nước - thách thức trực tiếp nhất đối với Đảng trong nhiều thập kỷ.

Và vào năm 1989, sự thất vọng tràn trề về tình trạng thất nghiệp và lạm phát đã châm ngòi cho những gì đã trở thành cuộc biểu tình lịch sử và quy mô lớn ở Quảng trường Thiên An Môn.

Cho đến nay, không có dấu hiệu nào cho thấy điều đó.

Giáo sư Hạng Tiêu nói: “Lý do rất quan trọng của điều này là sự chuyển giao vốn liếng giữa các thế hệ. Hệ thống hỗ trợ xã hội dựa vào gia đình vẫn còn đó. Cha mẹ họ được hưởng lợi từ những cải cách của Trung Quốc và có đủ tiền tiết kiệm cũng như tài sản bất động sản. Nhưng giờ đây giá trị của các khoản đó đang giảm dần."

Nhưng Bắc Kinh không bắt lấy cơ hội. Chủ tịch Tập Cận Bình đã kêu gọi giới trẻ hãy “nếm mật nằm gai", một thuật ngữ của người Trung Quốc nghĩa là chịu đựng khổ ải.

Đảng đã kêu gọi các sinh viên tốt nghiệp ngừng nghĩ rằng họ ở trên mức lao động phổ thông, yêu cầu họ "xắn tay áo" và đảm nhận công việc chân tay.

Hy vọng và tuyệt vọng

Đó là giải pháp tạm thời cho sinh viên tốt nghiệp ngành tiếp thị và bán hàng 23 tuổi, Trịnh Cốc Lăng.

Cô cười khúc khích khi bị bạn trai trêu khi cô chuẩn bị cho cú thọc gậy tại một phòng chơi bi da ở Tần Hoàng Đảo, chỉ cách Bắc Kinh vài giờ lái xe. Họ gặp nhau ở trường đại học. Cả hai đều lo lắng tìm việc làm. Trịnh Cốc Lăng đang nghĩ đến việc làm vị trí giao dịch với khách hàng tại một công ty thẻ tín dụng.

“Khi đi hội chợ việc làm, tôi thấy hầu hết các công ty chỉ tuyển nhân viên bán hàng. Có rất ít công ty và rất ít vị trí phù hợp”, cô nói.

Trịnh Cốc Lăng là một trong sáu đứa trẻ đến từ một thị trấn nhỏ ở miền nam Trung Quốc. Cô chủ yếu được dạy học trực tuyến trong bốn năm. Cô chưa bao giờ học chung lớp với các bạn cùng lớp. Cô lo lắng rằng điều này đã tước đi những kỹ năng rất cần thiết của cô.

Cả Trịnh Cốc Lăng lẫn Joy đều đang “xắn tay áo” và tìm con đường riêng cho mình. Tất nhiên đây không phải trường hợp nào cũng như vậy, Giáo sư Hạng Tiêu nói. Rất nhiều thanh niên Trung Quốc cảm thấy thất bại kinh khủng khi không thể kiếm được việc làm.

Nhưng ông tin rằng sự tuyệt vọng của họ cũng sẽ thúc đẩy một sự thay đổi. Ông cho rằng đây là “thế hệ rất hùng mạnh” có tiềm năng thay đổi Trung Quốc.

Ông nói: “Câu chuyện của Trung Quốc cần phải được viết lại. Nó không còn có thể nói về sự thịnh vượng, tăng trưởng và sức mạnh quốc gia nữa. Giới trẻ là động lực để viết lại giấc mơ Trung Hoa”.

Trong bài phát biểu đêm giao thừa, ông Tập nói rằng Trung Quốc đã vượt qua “thử thách giông bão” và tuyên bố “hoàn toàn tin tưởng vào tương lai”.

Nhưng câu hỏi lớn là liệu Giấc mơ Trung Hoa theo chủ nghĩa dân tộc của ông có phù hợp với giấc mơ của một thế hệ bất mãn, vỡ mộng, mông lung về tương lai của mình hay không.

Thu mình trong quán trà nhìn ra biển bị đóng băng, khuôn mặt của Trịnh Cốc Lăng sáng lên khi cô mô tả ước mơ cuối cùng của mình: Cô muốn trở thành bà chủ của chính mình.

Cô hy vọng kiếm đủ tiền để mở một quán ăn sáng ở quê bán bánh cuốn Quảng Đông. Cô nói: “Điều này sẽ mang lại cho tôi nhiều tự do hơn. Khi đó tôi có thể làm những gì mình thích thay vì cứ tiếp tục làm việc cho người khác”.

Khi nhâm nhi những món ăn nhẹ ở quán trà gồm bánh trung thu, hạt dẻ và xoài khô, cô giải thích rằng cô muốn nhiều hơn một cuộc sống tỉnh lẻ.

"Cha mẹ tôi chưa bao giờ rời quê hương. Họ quanh quẩn một chỗ. Họ chỉ muốn một cuộc sống ổn định. Nhưng chúng tôi muốn nhìn thấy nhiều thứ hơn. Nhìn ra thế giới bên ngoài và nghĩ về những gì chúng tôi thực sự mơ ước".